خیام

در درستی این مقاله اختلاف نظر وجود دارد. خواهشمندیم در روشن‌شدن اعتبار منابع مورد اختلاف کمک کنید. بحث‌های مرتبط را می‌توانید در صفحهٔ بحث ببینید.

عُمَر خَیّام
نام اصلی	غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری
زمینه کاری	ریاضیات، اخترشناسی، فلسفه[۱]، دین، تاریخ، گاهشماری، موسیقی
زادروز	۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ خورشیدی، ۱۸ مه نیشابور
پدر و مادر	ابراهیم خیام نیشابوری
مرگ	۵۱۰ خورشیدی، ۱۱۳۱ میلادی نیشابور
محل زندگی	حیره (نیشابور)
جایگاه خاکسپاری	قبرستان حیره آرامگاه خیام ۳۶°۹′۵۷.۲۱″ شمالی ۵۸°۴۹′۲۰.۲″ شرقی
در زمان حکومت	الگو:پرچم دولت سلجوقیان دوره سلجوقی، سلطان سنجر، ملک‌شاه سلجوقی
رویدادهای مهم	سقوط دولت آل بویه، قیام دولتِ سلجوقی، جنگ‌های صلیبی، ظهور باطنیان
نام(های) دیگر	خیامی، خیام نیشابوری، خیامی النیسابوری[۲]
لقب	حکیم، حجةالحق، امام عصر، جانشین ابن‌سینا
کتاب‌ها	رسالة فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس، رسالهٔ مشکلات الحساب (مسائلی در حساب)، القول علی اجناس التی بالاربعاء(موسیقی)
نوشتارها	رساله در جبر
فرزندان	نواده او :شاهپور نیشابوری
دانشگاه	نظامیه نیشابور
شاگرد	ابن سینا، امام موفق نیشابوری
دلیل سرشناسی	تدوین تقویم جلالی، رباعیات، استاد بی‌بدیلِ فلسفه طبیعی (مادی) ریاضیات، منطق و متافیزیک، مثلث خیام-پاسکال، چهارضلعی خیام-ساکری
اثرگذاشته بر	صادق هدایت بر این باور است که حافظ از تشبیهات خیام بسیار استفاده کرده‌است.

عُمَر خَیّام نیشابوری (نام کامل: غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خیام نیشابوری) (زادهٔ ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ خورشیدی در نیشابور - درگذشته ۱۲ آذر ۵۱۰ خورشیدی در نیشابور)^[۳] که خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النیسابوری^[۴] هم نامیده شده‌است، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و رباعی سرای ایرانی در دورهٔ سلجوقی است. گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی او است و لقبش «حجةالحق» بوده‌است؛^[۵] ولی آوازهٔ وی بیشتر به واسطهٔ نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد. افزون بر آن‌که رباعیات خیام را به اغلب زبان‌های زنده ترجمه نموده‌اند، ادوارد فیتزجرالد^[۶] رباعیات او را به زبان انگلیسی ترجمه کرده‌است که مایهٔ شهرت بیشتر وی در مغرب‌زمین گردیده‌است.

یکی از برجسته‌ترین کارهای وی را می‌توان اصلاح گاهشماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام‌الملک، که در دورهٔ سلطنت ملک‌شاه سلجوقی (۴۲۶ - ۴۹۰ هجری قمری) بود، دانست. وی در ریاضیات، ، دینی و تاریخی استاد بود. نقش خیام در حل معادلات درجه سوم و مطالعات‌اش دربارهٔ اصل پنجم اقلیدس نام او را به عنوان ریاضی‌دانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده‌است.^[۷] ابداع نظریه‌ای دربارهٔ نسبت‌های هم‌ارز با نظریهٔ اقلیدس نیز از مهم‌ترین کارهای اوست. ^[۸]

شماری از تذکره‌نویسان، خیام را شاگرد ابن سینا و شماری نیز وی را شاگرد امام موفق نیشابوری خوانده‌اند.^{[۹][۵][۱۰]} صحت این فرضیه که خیام شاگرد ابن سینا بوده‌است، بسیار بعید می‌نماید، زیرا از لحاظ زمانی با هم تفاوت زیادی داشته‌اند. خیام در جایی ابن سینا را استاد خود می‌داند اما این استادی ابن سینا، جنبهٔ معنوی دارد.

عطار نیشابوری

مختصات: ۳۶°۱۰′۱.۷۱″ شمالی ۵۸°۴۸′۲۵.۳۳″ شرقی

فریدالدین ابوحامد محمد بن ابوبکر ابراهیم بن اسحاق عطار کَدکَنی نیشابوری مشهور به عطّار نیشابوری (زادهٔ ۵۴۰ در کدکن – درگذشتهٔ ۶۱۸ هجری قمری در شادیاخ نیشابور) یکی از عارفان و شاعران ایرانی بلندنام ادبیات فارسی در پایان سدهٔ ششم و آغاز سدهٔ هفتم است. او در سال ۵۴۰ هجری برابر با ۱۱۴۶ میلادی در کدکن زاده شد.^[۱]

مولوی

جلال‌الدین محمد بلخی
تصویری پندارین از مولانا
زادروز	۶ ربیع‌الاول ۶۰۴ قمری بلخ (افغانستان امروزی) یا وخش
درگذشت	۵ جمادی‌الثانی ۶۷۲ قمری قونیه
آرامگاه	قونیه ترکیه ۳۷°۵۲′۱۴.۴۷″ شمالی ۳۲°۳۰′۱۷.۸۲″ شرقی
محل زندگی	ایران - تاجیکستان/افغانستان و ترکیه کنونی
ملیت	ایرانی
لقب	مولانا مولوی خَمُش
دوره	خوارزمشاهیان
مذهب	اسلام,اهل سنت
آثار	مثنوی معنوی دیوان شمس فیه ما فیه
والدین	پدر: بهاءالدین ولد[۱]

جلال‌الدین محمد بلخی معروف به مولوی و مولانا و رومی (‎۶ ربیع‌الاول ۶۰۴، بلخ^[۲] یا وخش^[۳] – ۵ جمادی‌الثانی ۶۷۲ هجری قمری، قونیه) (۱۵ مهر ۵۸۶ - ۴ دی ۶۵۲ هجری شمسی) از مشهورترین شاعران ایرانی‌تبار^{[۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]}پارسی‌گوی است ^{[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]}. نام کامل وی «محمد ابن محمد ابن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی» بوده و در دوران حیات به القاب «جلال‌الدین»، «خداوندگار» و «مولانا خداوندگار» نامیده می‌شده‌است. در قرن‌های بعد (ظاهراً از قرن ۹) القاب «مولوی»، «مولانا»، «مولوی رومی» و «ملای رومی» برای وی به کار رفته‌است و از برخی از اشعارش تخلص او را «خاموش» و «خَموش» و «خامُش» دانسته‌اند. زبان مادری وی پارسی بوده است^[۲۰].

سعدی

سعدی شیرازی
آرامگاه سعدی در شیراز.
نام اصلی	ابومحمد مُصلِح بن عَبدُالله
زمینه کاری	شاعر و نویسنده
زادروز	۵۸۵ یا حدود ۶۰۶ ه. ق. / ۵۸۴ شمسی شیراز، ایران.
مرگ	۶۹۱ ه. ق. / ۶۷۱ شمسی شیراز، ایران.
ملیت	ایرانی
جایگاه خاکسپاری	۲۹°۳۷′۲۱.۱۴″ شمالی ۵۲°۳۴′۵۹.۴۶″ شرقی
در زمان حکومت	سلطان محمد خوارزمشاه- سلطان غیاث‌الدین
رویدادهای مهم	هجوم مغولان
لقب	استاد سخن - شیرین سخن - شیخ اجل - مصلح‌الدین[۱]
کتاب‌ها	گلستان به نثر و بوستان به نظم و...
دیوان سروده‌ها	بوستان (بحر متقارب)- غزلیات -
تخلص	سعدی
دلیل سرشناسی	نظم و نثر آهنگین و قوی آثارش

ابومحمد مُصلِح‌الدین بن عَبدُالله نامور به سعدی شیرازی و مشرف الدین (۵۸۵ یا ۶۰۶ – ۶۹۱ هجری قمری، برابر با: ۵۶۸ یا ۵۸۸ - ۶۷۱ هجری شمسی) شاعر و نویسنده‌ی پارسی‌گوی ایرانی است. آوازه‌ی او بیشتر به خاطر نظم و نثر آهنگین، گیرا و قوی اوست. جایگاهش نزد اهل ادب تا بدان‌جاست که به وی لقب استاد سخن و شیخ اجل داده‌اند. آثار معروفش کتاب گلستان در نثر و بوستان در بحر متقارب و نیز غزلیات وی است.

قشقایی

ایل قشقایی[۱]
کل جمعیت
۱٬۷۶۹٬۰۰۰ نفر[۲]
نواحی با بیشترین جمعیت
استان‌های فارس
زبان‌های رایج
ترکی قشقایی
ادیان و مذاهب
اسلام شیعه

حدود سرزمین قشقایی‌ها در نقشه ایران

قشقایی یا ایل قشقایی یکی از اتحادیه‌های ایلی^{[یادداشت ۱]} ایران است که مانند بسیاری از اتحادیه‌های ایلی متأخر ایران مخلوطی از قبیله‌هایی با ریشه‌های قومی گوناگون لر، کرد، عرب و ترک است، اما بیشتر قشقایی‌ها ریشه‌ای ترک دارند و تقریباً تمامشان به گویشی از زبان‌های ترکی اغوز غربی صحبت می‌کنند که خود آن را ترکی می‌نامند.^[۱] اکثریت قشقایی‌ها شیعه‎مذهب هستند.^[۳]

مرکز اصلی این ایل استان فارس است. اما به دلیل وسعت اراضی و قلمرو در دیگر استان‌ها نیز ساکن هستند. از این جمله می‌توان به استان‌های کهگیلویه وبویراحمد، چهارمحال بختیاری (جونقان، بلداجی، بروجن، سامان، شهرکیان، طاقانک)، خوزستان (هفتکل)، اصفهان (قسمتهایی ازسمیرم، شهرضا، دهاقان، فریدن، بخش‌های مختلف شهرستان لنجان به ویژه بخش مرکزی این شهرستان در اطراف زرین شهر، بیستگان، باباشیخعلی و چم‌ها)، قم، مرکزی، خراسان و بوشهر (دشتستان و دشتی) اشاره نمود. قشقایی‌ها در دوره‌های مختلف به‌تدریج به این سرزمین کوچیده و در آن ساکن شده‌اند. عشایر ترک‌زبان در سراسر ایران پراکنده‌اند. استقرار ایلات ترک در مناطق گوناگون ایران در دوران سلجوقیان، تیموریان و صفویه شدت یافته‌است. جمعیت ایل قشقائی نیم میلیون (تخمین سال ۱۹۸۶)^[۴] بوده و در حال حاضر بیش از ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر تخمین زده می‌شود.^[۵]

سد زاینده‌رود

این نوشتار نیازمند تصویر است. با توجه به رعایت حق تکثیر با بارگذاری و افزودن تصویر.

سد زاینده‌رود
اطلاعات کلی
نام رسمی:	سد زاینده‌رود
کشور:	ایران
رودخانه:	زاینده‌رود
محل:	۱۱۰ کیلومتری غرب اصفهان[۱]
نوع سد:	بتنی دوقوسی
ارتفاع از پی:	۱۰۰ متر[۱]
طول تاج:	۴۵۰ متر[۱]
عرض تاج:	۵٫۶ متر[۱]
تاریخ ساخت:	۱۳۴۹[۱]
اطلاعات مخزن
حجم مخزن:	۱٬۴۷۰ میلیون متر مکعب
مساحت دریاچه:	۵۴ کیلومتر مربع
پانویس‌ها

مختصات: ۳۲.۷۳° شمالی ۵۰.۷۴° شرقی

سد زاینده‌رود، سدی است که بر زاینده‌رود در استان اصفهان ایران ساخته شده‌است.

این سد که در سال ۱۳۴۹ مورد بهره‌برداری قرار گرفت، در فاصله ۱۱۰ کیلومتری غرب اصفهان احداث شده‌است. بیشینه حجم مخزن، ۱۴۷۰ میلیون متر مکعب (در تراز ۲۰۶۳ متر) و حجم مفید آن ۱۰۹۰ میلیون مترمکعب و همچنین مساحت دریاچهٔ سد، ۵۴ کیلومتر مربع در تراز حداکثر می‌باشد.

اهداف ساخت سد زاینده‌رود عبارت از تولید سالیانه ۲۵۰ میلیون کیلووات ساعت ، کنترل سیلاب‌های فصلی، تنظیم آب کشاورزی مورد نیاز ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی دشت اصفهان و تأمین آب مورد نیاز صنایع مستقر در اصفهان بوده‌است.

دریاچه هامون

مختصات: ۳۰°۵۰′ شمالی ۶۱°۴۰′ شرقی

تغییرات سطح آب در دریاچه هامون در گذر زمان

دریای خزر

دریای خزر
نام تاریخی	کاسپی، هیرکانی، تبرستان، قزوین، گیلان، آبسکون، کبود، وُئوروکَشَ، فراخ‌کرت، ساری، دیلم، دیلمستان، باب‌الابواب، خراسان، گرگان، مازندران
موقعیت جغرافیایی	۴۰° شمالی ۵۱° شرقیمختصات: ۴۰° شمالی ۵۱° شرقی
مساحت		۳۷۰٬۰۰۰ تا ۴۲۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (با توجه به عوامل متغیر)[۱]
مجموع خطوط ساحلی		۶۵۰۰ کیلومتر[۲]
ژرفای بیشینه		۱۰۲۵ متر
ژرفای میانگین		۱۸۷ متر
کشورهای ساحلی		ایران  روسیه  ترکمنستان  قزاقستان  جمهوری آذربایجان
گونه جانوری		انواع ماهیان خاویاری
منابع مهم		ذخایر نفت و گاز
مناقشات بین‌المللی		مناقشات راجع به میزان مالکیت این دریا بین کشورهای هم جوار، در طول یک دهه گذشته جریان دارد.

دریای خَزَر یا دریای مازَندَران (ترکی آذربایجانی: Xəzər dənizi، روسی: Каспийское море، قزاقی: Каспий теңізі، ترکمنی: Hazar deňizi) پهنه‌ای آبی است که از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود.

دریای خزر که گاهی بزرگترین دریاچه جهان و گاهی کوچکترین دریای خودکفای کره زمین طبقه‌بندی می‌شود، بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی است. طول آن حدود ۱۰۳۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است. سطح دریای خزر پائین‌تر از سطح دریاهای آزاد است و اکنون (ابتدای سده بیست‌ویکم) ۲۶٬۵ تا ۲۸ متر پایین‌تر از سطح دریا است. خط ساحلی دریا حدود ۷ هزار کیلومتر، مساحت آن ۳۷۱ تا ۳۸۶ هزار کیلومترمربع و حجم آب آن نیز ۷۸۷۰۰ کیلومترمکعب است. دریای خزر در گذشته بخشی از دریای تتیس بود که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس متصل می‌کرد. از حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون سال پیش به تدریج راه این دریا ابتدا به اقیانوس آرام و سپس به اقیانوس اطلس بسته شد. قسمت شمالی این دریا بسیار کم‌عمق است به طوری که تنها نیم درصد آب دریا در یک‌چهارم شمالی دریا قرار دارد و عمق آن به طور میانگین کمتر از ۵ متر است. حدود ۱۳۰ رودخانه به این دریا می‌ریزند که اکثر آن‌ها از شمال غربی به دریا می‌پیوندند. بزرگترین آن‌ها رود ولگا است که هر سال به طور میانگین ۲۴۱ کیلومترمربع آب را وارد دریای خزر می‌کند. رودهای کورا ۱۳، اترک ۸٫۵، اورال ۸٫۱ و سولاک ۴ کیلومتر مربع آب را سالانه وارد دریا می‌کنند. طبیعت بسته خزر آن را منزلگاه جانوران و گیاهان منحصربه‌فردی کرده است اما در عین حال موجب شده تا در مقابل آلودگی‌های کشاورزی و صنعتی و نفتی بسیار آسیب‌پذیر باشد. این دریا از نظر منابع نفت و گاز بسیار غنی است و ذخایر نفتی آن حدود ۱۷ تا ۳۵ میلیارد بشکه برآورد می‌شود. بخشی از نفت دریاچه که از میدان نفتی باکو پایتخت جمهوری آذربایجان برداشت می‌شود از طریق خط لوله باکو-تفلیس-جیهان به سواحل مدیترانه منتقل می‌شود.^[۳]

تحریف نام خلیج فارس

Persian gulf in Iraqi carpet 1970

خلیج فارس در نقشه دولتی عربستان

خیابان خلیج فارس در قاهره

یک مدرک تاریخی ارائه شده توسط رسانه‌های عراقی و روزنامه الخلیج امارات ۱۹۹۹ که استفاده از عبارت خلیج فارس را در تلگراف ارسالی جمال عبدالناصر قبل از شروع سیاست‌های پان عربی او در یک نامه رسمی به دولت بحرین نشان می‌دهد.

خلیج فارس و مترادف‌های آن در سایر زبان‌ها، اصیل‌ترین نام و نامی است بر جای مانده از کهن‌ترین منابع، که از سده‌های پیش از میلاد بطور مستمر در همه زبان‌ها و ادبیات جهانی استفاده شده‌است و با پارس، فارس، ایران و عجم ـ نام‌های ایران ـ و معادل‌های آن در سایر زبان‌ها گره خورده‌است.^[۱][۲]

این آبراهه در همه متون تاریخی و جغرافیایی عربی خلیج فارس و بحر فارس نامیده شده‌است با این حال، این نام‌گذاری از دهه ۱۳۳۰ خورشیدی از سوی ملی‌گراهای عرب مورد چالش واقع شده‌است. کشورهای عربی، از دهه ۱۹۶۰ میلادی و با گسترش اندیشه‌های پان عربی توسط جمال عبدالناصر^[۳] از نام خلیج عربی استفاده می‌کنند.^[۴] این مطلب طی یک بخشنامه از طرف اتحادیه عرب به همه کشورهای عربی رسماً ابلاغ شده‌است.^[۵][۶] اما سایر کشورهای جهان و سازمانهای بین المللی همچنان از نام تاریخی و کهن خلیج فارس بصورت رسمی استفاده می‌کنند و گاهی اوقات ممکن است در مکاتبات غیر رسمی برای سادگی و یا تحت نفوذ مالی عربی عبارت خلیج را بکار برند.